İKİ SORU, İKİ CEVAP

Rahman ve Rahim olan Allah'ın adıyla.
Kıymetli okurlar bu hafta yine sizler için sosyal medya üzerinde Kozluk ilçemiz Ünsaldı köyü (Dılşane) Camii İmam hatipi sayın Musab Sezgin hocamıza şöyle iki soru yönelttik ve sorduğumuz iki soruyu ve cevapları da yazı köşemize taşıdık.
Birinci Soru: Altın ve gümüşten yapılan ziynet eşyalarında zekat var mıdır?
İkinci Soru: Altın ve gümüşten yapılan ziynetlerde zekat yoktur diyenlerin görüşüne göre bir kaç sene sonra yapacağı düğünün masrafları için, yada gelininin takı olarak takması için biriktirdiği altınlarda zekat var mıdır?
Cevaplar: Hanefi mezhebinde altından ve gümüşten yapılan şey, ister para olsun (dinar) ister süs olsun zekâta tabidir. Altının nisabı 20 miskal (80,18, gram), gümüşün nisabı ise 200 dirhem (561,2 gram)’dır. Bu nisaba ulaştığında bir senede üzerinde geçtikten sonra 40'ta bir zekatı çıkartılır.
Cumhur ise (Maliki, Şafi, Hanbeli) altın ve gümüşten yapılan ziynet eşyaları (bilezik, yüzük, kolye, gerdanlık gibi süs eşyaları) asli ihtiyaç sayıldığından dolayı zekâta tabi değildir.
Şafi mezhebinde kuvvetli görüşe göre altın ve gümüşten yapılan ziynet eşyasında zekat yoktur. Buna binaen eğer ziynet altını kenz (birikim) maksadıyla almışsa, o zaman bu ziynet eşyası zekâta tabidir. Aynı şekilde bu ziynet eşyaları çok fazla ise mubah ziynetten çıkarsa 200 miskalı geçerse (818 gram) yine zekâta tabidir. Fakat altın ve gümüşten yapılan ziynet eşyalarını sırf takmak için alıp bulundurmuşsa yada alıp bunları hali hazırda yada gelecekte başka birine kirayla vermek için almışsa yada yine hali hazırda yada gelecekte birine iareyle vermek için almışsa o zaman bu ziynet eşyası kuvvetli görüşe göre zekâta tabi değildir. Aynı şekilde ne kenz (birikim) nede kira ve iare niyetiyle almışsa yani bu saydığımız niyetlerin hiçbiri de yoksa mutlak bir şekilde hiçbir niyet getirmemişse yine ziynet eşyası zekâta tabi değildir.
İşte bu beyanatlara binaen anlaşılan şafi mezhebinde; Mustakbel gelininin takısı için, alınan ziynet altınları her ne kadar nisaba ulaşmışsa da zekâta tabi değildir. Çünkü kayınbabası bu altınları gelinin takı olarak takması için biriktirmiş. Bu niyetle alınmış artık daha sonra bu ziynet altınlarının tümü ister mehir olarak nikah onun üzerinde kıyılsın, ister bir meblağın üzerinde nikah kıyılıp geri kalanı da geline iare olarak verilsin yada mehir olarak nikahı başka bir mal üzerinde yapılıp bütün bu altınlar geline iare olarak verilmiş olsun neticede damadın babası bu altınları gelininin bu ziynet altınları taksın diye biriktirmiş olduğu için zekâta tabi değildir. Fakat 300 gramlık ziynet altını biriktirmiş diyelim, niyetinde bunun yarısını takı olarak geline vermesi diğer yarısını da düğün zamanında bozdurup düğün masrafları için harcamak varsa o zaman takı niyetiyle alınan altında zekat yoktur. Fakat diğer kısım ise yani düğün masrafları niyetine alınan altınlar ise zekâta tabidir. Nisab miktarı varsa zekatını çıkartması lazım. Yada alınan altınlar ziynet kısmından değil de cumhuriyet altınları ve benzeri altınlardan alınmışsa o zaman yine zekâta tabidir.
Burada önemli bir hususa değinmek istiyorum mesela adam kuyumcuya gidip 20 gram altın satın alıp kuyumcuda bırakıyor. Burada eğer bu şahıs kuyumcuya para verirken kuyumcuda ona ziynet altını verip kabd etmişse daha sonra ister eve getirip ister kuyumcuda emaneten yada karde hasene ile bırakmışsa takı niyetiyle aldığı için zekâta tabi değildir. Fakat aldığı gram karşılığı ziynet altını değil de cumhuriyet ve benzeri ise o zaman kabd ettiği altın ziynet altını olmadığı için zekâta tabidir. Yada malum gram karşılığında kuyumcuya direk para verip altın hiç kabd etmemişse zaten o zaman bu akit faize girer. Çünkü rebevilerde mumaselet, hulul ve tekabut şart vardır. Burada ise aynı cins olmadığı için her ne kadar mumaselet şartı yoksa da hulul ve tekabut şartı vardır. Bu şartları yerine getirmediği için faize girer. Buna çok dikkat etmek lazım.
Hanbeli mezhebi ise; İmam Ahmed'ten iki rivayet nakil edilmiş. Bir rivayete göre ziynet ve gümüş eşyaları zekâta tabidir. Aynı Hanefi mezhebi gibi diğer rivayete göre ise zekâta tabi değildir. Aynı şafi mezhebi gibi hanbeli mezhebinde kuvvetli görüşte budur. Zekata tabi değildir. Onların kitaplarına baktığımızda genel kaideleri bu konuda şafi mezhebi gibidir. İster erkek, ister kadın ziynet altınları alıp bir bayana takı olarak takması için iare verme niyetiyle alınmışsa zekâta tabi değildir diyorlar.
Maliki mezhebinde ise; Ziynet altınları eğer gelecekteki eşi yada gelecekteki gelini için almışsa bu ziynet altınları zekâta tabidir. Aynı şekilde küçük kızına almış büyüyünce taksın diye yine zekâta tabidir. Ziynet altınlarının zekattan düşmesi için, niyetiyle ziynet altını alınan kadın hali hazırda mevcut olup takı takmak için müsait olması gerek yada bir bayan ziynet altını alıp kullanmayıp yaşlandığında bir birikimi olsun, dünyadır belli olmaz dar günler için o zaman yine zekâta tabidir. Bir müddet kullandıktan sonra daha sonra bu ziynet altınları kullanmayıp, yaşlandığında dar günlerde lazım olur diye bulundursa, bu bayan takmayı bıraktıktan, sonra senesi başlayıp zekâta tabi olur. Yada bir erkek ziynet altını alıp evlendiğinde nikahta mehir olarak eşine vermek için almışsa yine bu ziynetler maliki mezhebinde zekâta tabidir.
Not: Zuheyli bu konunun alimlerin toplantısında konuşulduğu konseyden çıkan kararın altın ve gümüşten yapılan ziynet eşyalarında zekata tabi olup olmadığı konusunda iki görüş olduğunu, her iki görüşünde hüccet ve delilleri olduğunu, ehli ilim her iki görüşle de fetva verebileceğini beyan ediyor. Eğer ziynet altınların zekâta tabi olmadığı görüşüyle fetva verilse o zaman 5 madde sıralayarak bu şartlar neticesinde zekata tabi olmadığını beyan ediyor. Bu konseyin saydıkları maddelere baktığımda biri hariç diğerleri maliki, şafi ve hanbeli mezhepleri ittifak halindeler. Sadece bir tanesi sadece maliki mezhebinde bu şart geçiyor. Zaten yukarıda da beyan etmiştik; ‘Maliki mezhebinde ziynet altınlarının zekattan düşmesi için niyetiyle ziynet altını alınan kadın hali hazırda mevcut olup takı takmak için müsait olması gerek’ diye.